Styl gotycki, rozwijający się w Europie od połowy XII do końca XVI wieku, stanowił przełom w historii architektury sakralnej, techniki budowlanej i estetyki. Narodził się we Francji a za jego początek uznaje się przebudowę opactwa Saint-Denis pod Paryżem przez opata Sugera. To tam po raz pierwszy zastosowano nowe rozwiązania konstrukcyjne łuki ostre, sklepienia krzyżowo-żebrowe oraz system przypór, które pozwoliły wznieść świątynię wyższą, lżejszą i jaśniejszą niż kiedykolwiek wcześniej. Styl ten bardzo szybko rozprzestrzenił się po Europie, przyjmując różne lokalne odmiany, lecz zachowując swoje kluczowe cechy: wertykalizm, światło, przestrzeń i symbolikę. Gotyk był czymś znacznie więcej niż tylko techniczną innowacją był emanacją duchowości epoki. Budowle gotyckie miały wywoływać wrażenie boskiej obecności, prowadzić wiernych do mistycznego doświadczenia wiary poprzez zmysły, wzrok, słuch i dotyk. Każdy element architektoniczny miał znaczenie pionowe linie wskazywały ku niebu, światło wpadające przez barwne witraże symbolizowało boską łaskę a przestrzeń, w której człowiek stawał się maleńki wobec monumentalności świątyni, miała przypominać o jego pokorze wobec Boga. Gotyk był stylem, który połączył teologię, matematykę, geometrię, sztukę i konstrukcję w jedną, spójną całość.

Jednym z najwybitniejszych i najdoskonalszych przykładów gotyku jest katedra Najświętszej Marii Panny w Strasburgu, położona w Alzacji, na pograniczu kultury francuskiej i niemieckiej. Jest to dzieło, które nie tylko ukazuje możliwości techniczne epoki, ale również jej duchowe i artystyczne aspiracje. Budowa katedry rozpoczęła się w 1176 roku, a jej kolejne fazy trwały aż do połowy XV wieku. W początkowym etapie dostrzegalne są jeszcze wpływy stylu romańskiego, szczególnie w partii chóru i fundamentów, jednak z czasem całkowicie przeważył gotyk początkowo francuski a później wyraźnie niemiecki w charakterze, zwłaszcza w bogato zdobionej fasadzie zachodniej. Katedra w Strasburgu imponuje nie tylko swoimi rozmiarami jej wieża mierzy aż 142 metry i aż do XIX wieku była najwyższą budowlą na świecie ale przede wszystkim genialnymi rozwiązaniami architektonicznymi, które idealnie odzwierciedlają ideę gotyckiej świątyni jako obrazu niebiańskiego Jeruzalem na ziemi. Strzelistość budowli, pionowe linie fasady, smukłe kolumny i ostrołukowe okna kierują wzrok ku górze, w stronę Boga. Wnętrze wspierają sklepienia krzyżowo-żebrowe, które rozkładają ciężar konstrukcji i pozwalają na zastosowanie cienkich ścian z dużymi przeszkleniami, co w architekturze romańskiej było niemożliwe. Dzięki tym innowacjom gotycka katedra staje się przestrzenią świetlną, niemal niematerialną. Światło, obok wertykalizmu, jest jednym z najważniejszych elementów symboliki gotyku. W Strasburgu zastosowano bogaty system witraży, które nie tylko zdobią wnętrze, ale również pełnią funkcję teologiczną i dydaktyczną. Kolorowe światło wpadające przez szkło ukazuje sceny biblijne, życie świętych i alegorie cnót, przemawiając do wiernych, którzy często byli analfabetami. Witraże miały więc charakter Biblii dla ubogich, która przekazywała treści religijne obrazem. Rozeta nad głównym portalem to nie tylko dzieło sztuki to symbol boskiej doskonałości i harmonii. Okrąg, jako figura bez początku i końca, wyraża nieskończoność Boga.

Jednym z najważniejszych elementów konstrukcyjnych gotyku, obecnych również w Strasburgu, są łuki przyporowe. Dzięki nim możliwe było wznoszenie wyższych i bardziej otwartych przestrzeni bez potrzeby budowania masywnych murów. Zewnętrzny system przypór przejmował ciężar sklepienia i przekazywał go na solidne filary umieszczone poza murami świątyni. To właśnie ta innowacja umożliwiła zastosowanie gigantycznych okien oraz ażurowych dekoracji, które sprawiają, że katedra wydaje się lekka i niemal przezroczysta, pomimo że wykonana jest z ciężkiego kamienia. Fasada zachodnia katedry w Strasburgu to jedno z najwspanialszych osiągnięć gotyckiej rzeźby. Pokryta setkami figur, pełni nie tylko funkcję dekoracyjną, ale również teologiczną. Widzimy tam sceny Sądu Ostatecznego, Zwiastowania, Narodzenia Chrystusa, a także alegorie cnót i występków, proroków oraz świętych. Tympanony i archiwolty nad portalami przekazują przesłanie moralne i religijne, ucząc wiernych zasad wiary i przypominając im o sprawiedliwości Bożej. Gotycka rzeźba w Strasburgu charakteryzuje się niezwykłą dbałością o detal, realizmem postaci i ekspresją emocji co stanowi zapowiedź późniejszego renesansowego podejścia do człowieka i natury. Szczególnym elementem wyróżniającym katedrę w Strasburgu na tle innych gotyckich budowli jest zegar astronomiczny, umieszczony w południowym transepcie. Choć powstał w XVI wieku, stanowi świadectwo tego, że katedra nie była jedynie miejscem modlitwy, ale również centrum nauki, wiedzy i obserwacji kosmosu. Zegar pokazuje fazy księżyca, ruchy planet, kalendarz liturgiczny oraz przedstawia mechaniczne sceny religijne, w których poruszają się figury apostołów. To niezwykłe połączenie techniki, astronomii i teologii stanowi kwintesencję renesansowego ducha, który wyrastał na gruncie gotyckiego uniwersalizmu. Katedra w Strasburgu to nie tylko budowla to żywa opowieść o średniowiecznym człowieku, jego świecie duchowym, artystycznym i intelektualnym. Każdy jej element od wieży, przez portale i okna, po figury rzeźbiarskie pełnił określoną funkcję symboliczną, dydaktyczną i estetyczną. To architektura, która mówi obrazami, światłem, proporcjami i przestrzenią. Gotyk, w swoim pełnym rozkwicie, jak w Strasburgu, to styl, który potrafił nie tylko zaskakiwać i zachwycać, ale również formować człowieka: jego wyobrażenia o świecie, o Bogu, o własnym miejscu w kosmosie.

1 z 7

Dziś, mimo upływu wieków, katedra Najświętszej Marii Panny w Strasburgu wciąż zachwyca swoją monumentalnością, subtelnością detalu i duchowym pięknem. Jest nie tylko jednym z najwspanialszych pomników architektury gotyckiej w Europie, ale także świadectwem epoki, w której wiara, sztuka i nauka tworzyły nierozdzielną jedność. Jej majestat i głębia przesłania sprawiają, że pozostaje aktualna również we współczesnym świecie, przypominając o uniwersalnych wartościach, które przekraczają czas i granice kultur. Kiedy dziś odwiedzamy katedrę w Strasburgu i przyglądamy się jej monumentalnym rozmiarom, nie odczuwamy już tego samego zachwytu i uniesienia, które towarzyszyły mieszkańcom średniowiecznego Strasburga. Żyjemy w czasach, w których wysokie budowle wieżowce, drapacze chmur i nowoczesne konstrukcje stały się powszednie. Współczesne miasto przyzwyczaiło nas do pionowości i ogromu. Tymczasem dla człowieka średniowiecza, który nigdy wcześniej nie widział budowli przekraczającej kilka pięter, katedra była czymś absolutnie niezwykłym. Jej rozmiar, strzelistość i piękno przekraczały codzienne doświadczenie odbierano ją jako dzieło boskie, nie ludzkie. Zwłaszcza jako świątynia, stawała się ona miejscem świętym w pełnym znaczeniu tego słowa przestrzenią, gdzie człowiek mógł poczuć obecność Boga, potęgę wiary i tajemnicę, która wykraczała poza ludzki rozum.

Poniżej zamieszczam niespełna godzinny film z YouTube, który w interesujący sposób przedstawia proces wznoszenia tej imponującej budowli. Materiał ukazuje zastosowaną technikę łączenia poszczególnych elementów konstrukcji oraz podkreśla, jak istotne było solidne wiązanie w przypadku tworzenia strzelistej wieży o ażurowej strukturze. Budowniczowie doskonale zdawali sobie sprawę z wyzwań, jakie niesie taka forma, i precyzyjnie dostosowali metodę wykonania do charakteru projektu.

Zenon Burdy