Kopalnia Soli Bochnia jest najstarszym, ponad siedemsetletnim, nieprzerwanie czynnym zakładem przemysłowym w Polsce i jednym z najstarszych w Europie. Od czasów panowania Kazimierza Wielkiego tworzyła wraz z Kopalnią Soli w Wieliczce jedno przedsiębiorstwo królewskie, państwowe, które od XVI wieku określano nazwą „żupy krakowskie”. Dzisiaj są to dwie zupełnie odrębne kopalnie.
Kopalnia Soli w Bochni jest pomnikiem wielowiekowej historii górnictwa solnego, dlatego 31 maja 1980 roku decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na podstawie art. 4 i 14 ust.1 Ustawy z dnia 15.II.1962 roku o ochronie dóbr kultury i o muzeach została wpisana do rejestru zabytków, rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 26 września 2000 r. (Dz.U. nr 83 z 2000 r., poz. 938) została uznana za Pomnik Historii a 23 czerwca 2013 roku zapadła decyzja o dopisaniu bocheńskiej żupy do listy Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Powstała w następstwie ciężkiej pracy wielu pokoleń górników kopalnia stanowi arcydzieło kultury materialnej. Przez setki lat funkcjonowania żupy powstał pod miastem Bochnia swoisty labirynt chodników i korytarzy, uporczywie drążonych przez górników różnymi sposobami i metodami. Po blisko ośmiu wiekach eksploatacji powstało niezwykłe podziemne miasto składające się z 16 poziomów, ukształtowane dzięki wydrążeniu kilkunastu szybów, choć niefunkcjonujących rzecz jasna równocześnie. Nie wszystkie przetrwały do dzisiaj.
Wydobycie soli w okolicach Bochni to historia sięgająca 3,5 tyś lat p.n.e. Początkowo sól pozyskiwano przez odparowanie z solanki. Studnie solankowe stały się zalążkiem wydobycia soli metodami górniczymi. Początki bocheńskiej kopalni, jako zakładu wydobywczego sięgają roku 1248. Będąc przedsiębiorstwem królewskim, kopalnia przynosiła olbrzymie dochody. W 1368 r. Król Kazimierz Wielki wydał dokument zwany Statutem Żupnym. Określał on zasady organizacyjne i prawne rządzące sprzedażą soli. Najstarsze bocheńskie szyby górnicze to szyb Sutoris i Gazaris. To właśnie z bocheńską kopalnią i szybem Sutoris związana jest legenda o pierścieniu Św. Kingi. Wiek XV i XVI to okres znacznego rozwoju kopalni. W tym okresie powstają kolejne szyby Regis, Bochneris, Campi. W XVII w za przyczyną wojen i upadku gospodarczego nastąpiło zahamowanie rozwoju przedsiębiorstwa.
Po roku 1771 kopalnia znalazła się w zaborze austriackim. Do roku 1918 pozostawała pod kontrolą Cesarstwa Austro – Węgierskiego. W XX w. następowało znaczne zmniejszenie wydobycia soli ze względu na opłacalność. W latach 90 tych XX w. kopalnia rozpoczęła działalność turystyczną i prowadzi ją do chwili obecnej.
Kopalnia Soli Bochnia, jest największym skarbem bocheńszczyzny, właśnie dzięki złożom soli, miasto Bochnia stało się jednym z najważniejszych ośrodków gospodarczych średniowiecznej małopolski. Z każdym mijającym stuleciem Kopalnia Soli zostawiała wyraźny wpływ na historię miasta, jego rozwój urbanistyczny, ale również historię przedsiębiorczości, rozwój przemysłu i społeczeństwa. To właśnie tutaj w bocheńskiej kopalni, unowocześniając metody wydobycia soli, wprowadzano nowatorskie jak na owe czasy rozwiązania techniczne. Należały do nich kieraty służące, jako maszyny wyciągowe, oraz zainstalowana w 1930 r. maszyna parowa wyprodukowana w roku 1909 w Hucie Laura w Chorzowie.
Dzisiaj kopalnia staje się nowoczesnym centrum łączącym tradycję z nowoczesnością. Od lat 90 tych XX w. prowadzona jest działalność turystyczna, kopalnia przyjmuje rocznie blisko 200 tyś. turystów i liczba ta stale rośnie.
Cztery trasy turystyczne i atrakcje w postaci podziemnej kolejki czy przeprawy łodzią przez zalaną solanką komorę jak magnes przyciągają turystów do tej niezwykłej perełki turystycznej Małopolski.
Zjeżdżając prawdziwą górniczą windą pod ziemię, zwiedzający przenoszą się w inny świat.
Każda z czterech dostępnych tras dostarczy wiele radości zarówno młodszym, jak i starszym zwiedzającym. Surowe wnętrze kopalni robi ogromne wrażenie nie tylko na tych, którzy są tu po raz pierwszy. Trasa Turystyczna z Podziemną Ekspozycją Multimedialną jest najczęściej wybieraną opcją zwiedzania kopalni. W tym przypadku wycieczka po kopalni ma charakter podróży w czasie, rozpoczynającej się w czasach Bolesława Wstydliwego i Księżnej Kingi a kończącej współcześnie tu i teraz. Niewątpliwą atrakcją zwiedzania jest przejazd podziemną koleją.
Wizyta w bocheńskiej kopalni soli to nie tylko niesamowite doświadczenia i nieszablonowa lekcja historii. To także dobry sposób na spędzenie upalnego lub wyjątkowo pochmurnego dnia. Pod ziemią utrzymuje się stała temperatura, a w korytarzach czuć przyjemny chłód. Dodatkowym atutem wizyty w kopalni soli w Bochni są walory zdrowotne. Specyficzny mikroklimat panujący w kopalni powoduje, że jest to wymarzone miejsce dla alergików i osób z chorobami górnych dróg oddechowych. Powietrze w bocheńskiej kopalni jest kilkukrotnie czystsze niż na powierzchni. Przybywający do kopalni turyści podkreślają autentyczność i surowość tego miejsca. Przechodząc przez kolejne komory i chodniki wypatruje się średniowiecznych gwarków, szuka pracujących tu dawniej koni. Opuszczając to miejsce, ma się wrażenie przebycia niezwykłej podróży w czasie.
Dorota Stawarz-Serwińska, Kopalnia Soli Bochnia Sp. z o.o.
Współpraca: Maria Szpara.
